Esaera zaharren bilduma

1596an Iruñean Kaleratu zen "Refranes y Sentencias Comunes en Vascuence". Honek 539 esaera zahar biltzen ditu.Hauetariko batzuk;
1.Baliozko oleak, burdiarik ez (Funtsik gabeko gauzek ez dutela fruiturik ematen)
2.Betiko itoginak aria zulatu eta aldi luzeak guztia aztu (Ekinagaz helbururik zailenk lortu)
3.Inudea laztan dauenak seiari bezuza (Maite dugun pertsonengana iristeko, zeharbideak erabili sarritan)
4.Gorua garrian eta gogoa kirolan (Zeregin batean gaudenean, baina burua beste nonbaiten)
5.Otsoak hartzari min leio (Itxurak engainatu egiten duela)
6.Adinon da bost ume, alaba bi ta iru seme (Lehen ume asko izateak, lan handia eman arren, zoriontasuna eman)
7.Bizar illari lotsa gitxi (Norbait hila errespetatu)
8.Odolak su baga diraki (Odolak ez du behar surik irakiteko, erraz berotu eta haserretzen garelako)
9.Zaharragoa, ikasgurago (Zenbat eta zaharragoa izan, ikasteko gogo gehiago)
10.Nekearen ostean poza (kontrasterik ere ez da falta)

Euskarazko lehenengo liburuak

XVI.MENDEAN hasi ziren argitaratzen euskarazko lehenengo liburuak. Bernart Etxepare, abadea izatez, euskarazko lehen liburuaren sortzailea izan zen. 1545.urtean plazaratu zuen Bordelen Linguae Vasconum Primitiae. Linguae Vasconum Primitiae liburak erlijioa, maitasunari buruzko poemak, gartzelan egindako poema bat eta euskeraren goraipamena bezalako gaiez dihardu. Baita ere, aipatzekoa da Joanez Leizarraga,lapurtarra eta prosalaria. Batuaren ardura hartu zuen lehenengo idazlea dugu eta Testamentu Berria euskarara itzuli zuen.

XVII.MENDEAN idatzi ziren euskarazko lan gehienak, helburu erlijioso eta didaktikoekin. Aipatzekoa dugu, garai honetan Sarako taldea.

Pedro Axular,Sarako taldekoa, Lapurdiko mugan dagoen Urdazubikoa zen eta ikasketak Salamancako unibertsitatean egiten zituen. 1600ean Sarako parrokiako erretoretza eskuratu zuen eta bertan egon zen heriotzera arte. Bere esku trebeak ordura arte ezohizkoa zuen dotorezia erantsi zion euskarari. Mezu ulergarria eta garbia emango digu beti. 1643. urtean "Gero" izeneko liburua publikatu zuen.

Allande Oihenarte ez zen Sarako taldearen kidea, ezta abadea ere. Maulen jaio zen, legegizon eta kargudunen familia batean. Abokatua izan zen eta kargu garrantzitsuak bereganatu zituen. Alargun aberats eta noble batekin ezkondu zen. Historiari eskaini zizkion bere ahaleginik handienak: Notitia Utriusque Vasconiae(1638)

XVIII.menderarte ez da piztuko hegoaldean literatura, konflikto erlijiosorik ez zelako egon.

XVIII.MENDEAN Larramendi lehen idazlea izan zen. Txikitatik hasi zen jesuita bezala eta Salamankako unibertsitateko irakasle handia izan zen. Jende intelektualaren artean entzun zuen euskarak ez zuela balio eta ez zuela balio gramatikarako. Hau entzunda Larramendi haserretu eta bere bizi guztia euskarara dedikatzea erabaki zuen, euskarara aztertzera. Lehenengo euskal gramatika idatzi zuen baina erdaraz, titulua "El Imposible Vencido" jarri zion euskal gramatika erakutsiz.


Hiztegi bat egin zuen latinetik, gaztelaniatik euskarara eta "Diccionario Trilingue" jarri zion izenburutzat. Berak uste zuen Iberiar penintsulako lehen hizkuntza euskara zela. Bere lanekin euskaldunen artean harrotasuna sentitzen zuen euskararengatik. Euskaldunak animatu zituen eta lehen mugimendu literarioa hegoaldean izan zen eta jarraitzaileak Bizkaian eta Gipuzkoan eduki zituen. Iparraldean, Sarako Etxeberri medikuak euskararen aldeko apologia egin zuen. Honek euskaraz idatzi zuen apologia eta esaten zuen posiblea zela euskaraz hezitzea jendea eskoletan. Ez zuen eduki jarraitzailerik iparraldean.

Euskararen kalitatea

Euskararen Aholku Batzordeak aginduta, "Euskararen Kalitatea. Zertaz ari garen, zergatik eta zertarako" izeneko ikerketa lana kaleratu zuten Kike Amonarrizen, Andoni Egañaren eta Joserra Garziaren eskutik.

Gure bloggerako ezinbesteko informazioa iruditu zaigu hauek egin zuten ikerketa lana, eta horregatik gure irakurtzaileei ikerketa honen nondik norakoa eskeintzea nahi izan dugu, denaren laburpen bat eginez eta testuaren beraren atal batzuk zuzenean sartuz.

Euskararen kezka nagusietako bat alor, eskualde eta hiztun berriak irabazteaz gain, zabaltzen ari garen euskararen kalitatearena da. Euskararen eta euskarazko baliabideen kalitatea hobetzeko ahaleginak egin beharko litzateke. Baina arriskurik handiena hizkuntza kalitatea gramatika hutsetik kontsideratzea da. Horregatik, euskararen kalitatearen hiru mailak azpimarratu behar dira; zuzentasuna, jatortasuna eta egokitasuna. Zuzentasunari dagokionez, Euskaltzaindiaren arauen araberako euskera da zuzena, bestetik, jatortasunari dagokionez, euskararen senaren edo usadioaren araberakoa den euskara hartzen da jatortzat eta azkenik, egokitasunari dagokionez, bere xederako egokia dena da euskara egokia.

Orain arte beti zuzentasunari eman zaio lehentasuna eta ondoren jatortasunari. Hauen aldean kontzeptu aldakorra da egokitasuna, komunikazio egoera bakoitzak bere egokitasun propioa behar duelako, eta duelako. Hain zuzen ere, lan honen ardatza egokitasuna da, eta egileek diotenez, baita euskararen erabilera sustatzeko egiten dituzten lanen ardatza ere izan behar luke.



Egokitasunean eragiten duten faktore garrantzitsuenak xedea, xede-taldea edo audientzia, mezu-bideak eta hiztun-hizlariaren hizkuntza gaitasuna dira, beraz hizkuntzaz kanpokoak dira den-denak. Egoera jakin baterako hizkera egokia zein den erabakitzea ez da erraza eta arazo honen aurrean albo erdaretara jotzeko ohitura dago, euskararen beraren baliabideetara baino. (...)

(...)

Hizkuntzaren kalitatearen inguruko kezka planteatu denean, haur eta gazteen hizkerari dagokionez batez ere, honako gabeziak azpimarratu nahi dira: zuzentasunari begira, hizkuntzaren ezagupen maila eskasa dutela; jatortasunari begira, baliabide aberats batzuen ezagupen falta dutela eta, azkenik, egokitasunari begira, hizkuntza sorkuntza eza erdal jatorriko espresioen erabilera masiboa dela eta.

Euskararen hizkuntza komunitateak mendeetan zehar belaunaldiz belaunaldiko transmisioa segurtatuta bazuen ere, azken urte hauetan egiturazko ahuldade sakonak ere azaleratu dira: ezagupenaren eta erabileraren arteko aldea, euskararen ofizialtasunik eza Iparraldean eta Nafarroan... Beste alde batetik, euskara batua sortu eta hedatu da, euskara modernitatera eramanez eta euskalkien arteko inkomunikazioarekin bukatuz. Guzti hau ikusita, euskal hizkuntza komunitatearen barne ezaugarriak aldatu dira, euskaldun elebakarrik ez dagoelako eta euskaldun guztiak elebidunak direlako. Baita euskaldunen artean gero eta gehiago direlako jatorriz erdaldunak eta erdaraz euskaraz baino hobeto moldatzen direnak.

Bestetik, euskaldunen kopurua handitzen ari da Iparraldean izan ezik. Izan ere, gero eta euskaldun gehiago dago, batez ere haur eta gazte euskaldunei esker. Aipatu beharra dago gazte euskaldunen artean gero eta gehiago direla jatorri erdaldunekoak.

Euskararen transmisioari dagokionez, esan behar da 16 urtetik gorakoen artean, gehiago direla lehen hizkuntza edo ama-hizkuntza erdara izan eta euskaraz ongi hitz egiten dutenak, lehen hizkuntza euskara izan eta guztiz edo partez galdu dutenak baino. Askotan gertatzen da haurrek kanpotik dakarten euskara "okerra" nagusitzea; erdal hitzak... Ondorioz, Belaunaldi berrien euskarak eklektizismoaren ezaugarriak dakar berarekin. (...)

(...)

Gaur egun, euskara, inoiz bete izan ez dituen esparruetan, normaltasun osoz erabiltzen da, baina berarenak izan diren hainbat esparrutan beherantz egin du, erdararen presentzia dela medio.
Horrez gain, gazte euskaldunen euskara maila ez da ona, adierazkortasun arazoak dituztelako eta zuzentasuna eta egokitasuna nahastu egiten dituztelako. Gainera, erdarei funtzio komunikatiboa ematen diete eta euskarari aldiz, funtzio sinbolikoa eta politikoa.

Adierazkortasunean aurrera egin nahi badugu, ezinbestekoa dahizkuntzaren erabilera bermatzea. Erabilera bera baita hizkuntza ikasteko modurik egokiena eta berori ezagutzeko biderik nagusiena. Ondorioz, erabilera esparruak irabaztea garrantzitsua da hizkuntzaren kalitatean. Kalitatean hitz egitea hizkuntzaren normalizazioaz hitz egitea baita. Jakin dezazuen, normalizazioak hiru ezaugarri eskatzen ditu; lehenik euskararen lege babesa, bigarrenik belaunaldi berrien euskararen ezagupena bermatzea eta hirugarrenik, eta azkenik, hizkuntza normalizazioaren aldeko jarrera zibiko-politikoa bultzatzea. Hauek oinarrizko faktore eta baldintza batzuen menpe egongo dira; beste batzuen artean motibazioa, familia eta berezko ingurunea, hezkuntza sistema, hedabideak...

Bukatzeko,

Euskararen presentzia ziurtatzeko euskararen legezko babesa beharko litzateke Euskal Herri osoan eta euskararen belaunez belauneko transmisioa bermatu beharko litzateke. Honez gain, "egokitasuna" sustatu behar da eta honek hezkuntza sistemaren helburua eta ikasbideak ikuspuntu honetara moldatzea ekarriko luke.

EUSKARA EGOKIAREN BEHARRA

(Honako sarrera hau idazterakoan, informazio iturri baliotsu batengana jo behar izan dugu; http://euskarazikasi.blogspot.com/ Hemen irakurri dezakezuen testuaren atal bat, zuzenean bertatik jasotakoa da.)

Argi dago euskararen egoera aldatu beharra dagoela edota irtenbide bat aurkitu beharra dagoela, baina hori denok egin behar dugun gauza bat da, bakar batek egiten baitu ez delako ezer aldatuko.

Lehenik behetik hasi beharko litzateko dena ongi irten dadin; hezkuntza sistematik, hedabideetatik... Denen ardatz nagusia egokitasuna izan beharko litzateke, hizkuntza egokia izatea.

Baina kalitatea kantitatearekin lotzeak ez dauka zentzurik. Izan ere kalitatea gauza bat da eta bestea kantitatea. Izan liteke hiztun askoko hizkuntza batek kalitaterik ez izateak edota alderantziz. Euskararen kalitateaz hitz egitean hiru mailei egiten diegu erreferentzia; zuzentasunari, jatortasunari eta egokitasunari. Argi izan behar dugu zuzentasuna, jatortasuna eta egokitasuna diogunean zer esan nahi dugun eta horren araberako euskara erabili. Garrantzitsua komunikatzeko gaitasuna da, eta ez perfekzio gramatikala.

1950-1960ko iraultzak euskara batua ekarri zigun, euskaldunok elkar ulertu ahal izateko, euskarari itxura modernoa emateko, idatzia erabiltzeko...
Denok dakigu euskara batua dela komunikabideetan, irakaskuntzan erabiltzen den hizkuntza, baina hortik kanpora? Euskarak gauzarik politena duena dituen euskalkiak dira, hauexek lortzen baitute euskara aberatsa izatea eta bizitasuna ere izatea. Euskara batua izeneko euskara hotz eta motz honek hitz egiteko era biziago eta adierazkorragoen bila erdarara jotzea eraman gaitu eta hau ikusita takian tokikok euskara eta hitz egiteko erregistroak landu eta bultzatu beharko lirateke, euskarak dituen hutsuenak erdarak bete ez dadin.



Askotan gazteoi leporatu izan zaigu guk ez dugula gure hizkuntza nahikoa erabiltzen, adierazkortasun arazoak ditugula eta gure utzikeriak eraman duela euskara dagoen lekura eta gezur horrek eraman izan gaitu erabilpena lehentasunezko ardatz gisa hartzera, beste esparruen gaineko balioa emanez. Baina adibideek kontrakoa erakusten dute: nola mintzatuko da herritar bat euskaraz administrazioko funtzionario batekin, autobuseko gidariarekin... hauek ez dakitenean? Erabilera oso garrantzitsua da, baina berau sustatzea ez da soilik gazte euskaldunoi dagokiguna. Erabilera sustatzea euskaraz bizitzeko aukerak sortzea ere baita: hedabideak euskaldunak izatea, ikasketak euskaraz burutu ahal izatea... Hori gabe, euskara erabiltzeko oso eremu txkia izaten jarraituko dugu.

Hainbeste urte joan dira eta ez alperrik. Urteotako lanak eta esfortzuak emaitzak ekarri dizkigu. Egia da euskararen egoera gogorra dela eta aldaketa sakonak behar ditugula egoera hori aldatzeko. Baina orain arte bezala, euskara egunerokotasunean aritzeak ekarriko digu etorkizun oparo bat

Bideoa

Ea gustatzen zaizuen guk aukeratutako bideoa:

Top 10

Hauexek dira interneten aurkitu ditugun 10 helbide egokienak, guk aukeratutako gaiari dagokionez:

• www.karrajua.net
• www.librezale.org
• www.uztarria.com
• www.gipuzkoablogs.net
• www.sustatu.com
• www.teknopata.net
• www.sopelikt.blogsome.com
• www.tolosaldekohitza.com
  
• euskalherria.bipuntuzero.org
• www.elebila.com
  

Aukeratutako gaia

Hiruhilabete honetan egin beharreko lana Igoin eta nire artean burutuko dugu.

Blogg-honetan lantzen ibiliko garen gaia euskara izango da, euskararen presentzia 2.0 web orrietan hain zuen.

Espero dut denon gogoko izatea eta interes handiz irakurtzea.

Nire aurkezpena

Kaixo irakurtzaileoi,

Ni Ianire Martinez naiz, 21 urte ditut eta Lekeition bizi naiz. Dakizuen moduan Atzerritar Hizkuntzako 3.maila egiten ari naiz eta espero dut hau izatea unibertsitate honetan iraungo dudan azken urtea. Karrera hau egitea aukeratu nuen izan ere, ingelesa asko gustatzen zaidalako, batez ere haurrei irakasteaz hizketan ari garenean.

Ezagutzen nauzuen bezala, fisikoz neska argala eta luzea naiz. Ilea hori-marroi kolorekoa daukat eta aurpegi borobila. Begiak urdinak ditut, sudur txikia eta ahoa berriz, handia.

Izaeraz, neska alaia naiz, beti bainago barrez algaraka. Baina badakit seria jarri behar denean jartzen ere. Pertsona langiletzat kontsideratzen dut neure burua, nahiz eta juergetan lehena apuntatzen ni izan. Lagunen laguna naiz eta konfidantzazkoa gainera; niri ahoa zabaltzerik ez dago.

Espero dut nire aurkezpena gustatu izatea eta zerbait niri buruz gehiago jakitea.